فصل سوم : اقامتگاه
تعریف اقامتگاه : در مورد مفهوم اقامتگاه ،تعاریف مختلفی ارائه شده است .
1 |
»رابطه ای است مادی و حقوقی که شخص را بدون توجه به تابعیت به قسمتی از خاک یک دولت پیوند می دهد » . |
2 |
»رابطه ای است حقوقی و دارای بعضی از خصایص ی که بین اشخاص و حوزه معینی از قلمرو دولتی برقرار می شود و بدین وسیله اشخاص بدون آنکه واجد وصف تبعه باشند ، از گروه ساکنین و متعلقین به آن حوزه تشخیص داده شوند » . |
3 |
» ارتباط هر شخص با محیط اطراف خود محلی که در آن زندگی می کند ، یا به کسب و کاری اشتغال دارد می توان عنوان اقامتگاه داد» . |
4 |
تعریف اقامتگاه طبق ماده ۱۰۰۲ قانون مدنی ایران : اقامتگاه هر شخصی عبارت است از محلی که شخص در آنجا ست داشته باشد و مرکز مهمه امور او نیز در آن جا باشد . اگر محل ست شخص غیر از مرکز مهم امور او باشد ، مرکز امور او اقامتگاه محسوب است » . |
با توجه به تعریف قانون مدنی ایران می توان چنین استناط کرد که محلی که شخص با آنجا به نوعی دارای ارتباط و پیوند است اقامتگاه او دانسته می شود .
ویژگی های اقامتگاه
|
1-این رابطه مادی است : زیرا تقسیم اشخاص بر اساس اقامتگاه به موجب مکانی است که اشخاص در آنجا زندگی می کنند و این مکان معمولا جایی است که منافع (مالی و مادی)شخص در آنجا متمرکز است. 2-این رابطه حقوقی است : زیرا منشاء حق و تکلیف برای شخص می باشد. 3-این رابطه دارای برخی خصایص ی است. زیرا بین فرد و حوزه صلاحیت یک دولت که در آنجا اعمال حاکمیت می کند رابطه ای برقرار می شود. 4-این رابطه قائم مقام تابعیت است: چون این رابطه بین فرد و حوزه صلاحیت دولت برقرار شده یک رابطه با واسطه و غیر مستقیم با دولت است. |
تفاوت تابعیت و اقامتگاه
|
۱) در تابعیت رابطه ی و معنوی شخص با دولت وجود دارد در حالی که در اقامتگاه به رابطه مادی و حقوقی اشاره شده است . آیا اقامتگاه همان مسکن شخص تلقی می شود؟ آیا از نظر حقوقی باید بین این دو قائل به تفکیک شد ؟برای روشن شدن این سوالات لازم است مفهوم مسکن و اقامتگاه را بدانیم . |
فرق مسکن و اقامتگاه
در اصطلاح حقوقی مسکن» مرکز زندگی مادی و سکنای هر شخص است، در حالی که اقامتگاه» ناظر به مرکز زندگی حقوقی فرد است. هیچ‌کس نمی‌تواند بیش از یک اقامتگاه داشته باشد ؛در حالی که می‌تواند دارای چندمسکن باشد. |
عناصر تحقق اقامتگاه
|
عناصر تحقق اقامتگاه دو چیز است:
|
اوصاف اقامتگاه: قانونگذار اقامتگاه را همچون اسم از ویژگی‌ها و ممیزات شخص حقیقی یا حقوقی دانسته است. با این فرض برخی از اوصاف اقامتگاه عبارتند از:
|
1 |
اقامتگاه امری فرضی و قراردادی است، برخلاف مسکن که امری حقیقی است. بنابر فرض قانون ، شخص همیشه در اقامتگاه خود حضور دارد و آثار حقوقی راجع به اقامتگاه بر آن محل مترتب میشود، اگرچه سکنا و حضور مادی شرط تحقق اقامتگاه نیست و در عمل گاهی فرد در اقامتگاه قانونی خویش حضور ندارد. |
|
2 |
همان‌گونه که از نظر قانونگذار هیچ‌کس فاقد اقامتگاه نیست، هر فرد تنها یک اقامتگاه دارد. این امر به عنوان یک اصل با عبارت هیچ‌کس نمی‌تواند بیش از یک اقامتگاه داشته باشد»، موردتصریح قانونگذار قرار گرفته است. البته این اصل با مفاد ماده ۱۰۱۰ قانون مدنی که به افراد حق می‌دهد برای اجرای تعهدات حاصل از هر قرارداد، یا ابلاغ برگهای دادرسی اقامتگاهی را انتخاب نمایند، منافات ندارد، زیرا چنانکه در ذیل این ماده اشاره شده، مقصود از اقامتگاه در ماده ۱۰۰۳ اقامتگاه حقیقی است که نمی‌تواند متعدد باشد، در حالی که اقامتگاه‌های انتخابی در ماده ۱۰۱۰ موقت و خاص است. دو اصل وم‌ِ داشتن اقامتگاه و وحدت آن در نظام حقوقی رومی -ژرمنی، به ویژه حقوق فرانسه از اصول موردقبول بوده است. |
3 |
تشخیص اقامتگاه همیشه آسان نیست، زیرا ممکن است شخص در محل‌های مختلف فعالیت داشته باشد، در این صورت دادگاه، با بررسی جوانب موضوع یکی از آن محل‌ها را که مرکز مهم امور اوست، به عنوان اقامتگاه وی تشخیص می‌دهد. |
ماهیت مساله اقامتگاه
سوال: آیا اقامتگاه هر شخص ،جزیی از وضعیت آن شخص محسوب می شود و هر قانونی که حاکم بر وضعیت افراد باشد اقامتگاه نیز تابع همان قانون است؟آیا مفهوم اقامتگاه یک مفهوم مربوط به حقوق بین الملل خصوصی است یا عمومی ؟ |
|
پاسخ: اول باید بدانیم منظور از وضعیت چیست؟ وضعیت ،مجموعه اوصاف حقوقی انسان است که منشاء حق و تکلیف برای هر شخص می باشد. مثل نکاح ،طلاق، سن .برخی معتقدند هر قانونی که حاکم بر وضعیت افراد باشد اقامتگاه نیز تابع همان قانون نیز می باشد. اگر چنین باشد چند ایراد بر این نظریه وارد است : اول اینکه : اگر اقامتگاه جزیی از وضعیت اشخاص باشد در مواردی که قانون حاکم بر وضعیت اشخاص ،قانون دولت متبوع شخص باشد برای تعیین اقامتگاه وی ناچار خواهیم بود به قانون خارجی مراجعه نماییم. در حالی که چنین چیزی صحیح نیست . مثال : براینکه بدانیم اقامتگاه شخصXدر ایران است یا خیر طبق این تئوری ناچار خواهیم بود به قانون خارجی مراجعه کنیم که چنین چیزی مناسب نیست. دوم اینکه : اگر اقامتگاه جزیی از وضعیت اشخاص باشد در مواردی که قانون حاکم بر وضعیت اشخاص،قانون اقامتگاه شخص باشد برای تعیین اقامتگاه با دور و تسلسل مواجه خواهیم شد. بنابراین صحیح نیست که که مفهوم اقامتگاه یک مفهوم مربوط به حقوق خصوصی باشد زیرا مواردی نظیر اقامتگاه انتخابی وجود دارد که ربطی به حقوق خصوصی ندارد در نتیجه اقامتگاه بطور کلی و مطلق جزء حقوق خصوصی نیست بلکه مانند تابعیت یکی از جنبه های تقسیم بین المللی اشخاص محسوب شده یک مسال مربوط به حقوق عمومی است و جنبه خصوصی صرف ندارد.
|
تقسیم بندی کلی اقامتگاه
1 |
اقامتگاه مدنی: یک مفهوم حقوق خصوصی است . |
2 |
اقامتگاه بین المللی : یک مفهوم حقوق عمومی است. |
نکته : تعریفی که قانونگذار در ماده(1002)ق.م. ارائه نموده مربوط به اقامتگاه داخلی یا مدنی است نه اقامتگاه بین المللی. اما چون در قوانین ایران از اقامتگاه بین المللی تعریفی ارائه نشده لذا از همین تعریف برای تشخیص اقامتگاه بین المللی استفاده می شود.
آثار اقامتگاه | |
1-در حقوق داخلی |
2-در حقوق بین الملل خصوصی |
آثار اقامتگاه در حقوق داخلی : ، اقامتگاه شخص در امور مختلف از جمله آیین دادرسی دارای اثر وحائز اهمیت بوده که موارد عمده آن به شرح زیر است:
1 |
طبق یک اصل حقوقی دادگاه صلاحیت‌دار دادگاه اقامتگاه خوانده است»چنانکه ماده ۲۱ قانون آیین دادرسی مدنی نیز به این اصل اشاره کرده است. نتیجه اصل یاد شده آن است که اگر خوانده به صلاحیت محلی دادگاه ایراد کند و دادگاه با بررسی موضوع تشخیص دهد که اقامتگاه وی در حوزه قضایی دیگری است، پرونده را به مرجع صالح ارسال می‌کند. با وجود این، در مواردی که شخص حقوقی دارای شعبه‌های متعدد در محل‌های مختلف است، برای اشخاص دشوار است که به جای طرح دعوی در محل وقوع آن‌شعبه ، در مرکز اصلی و اقامتگاه آن طرح دعوی کنند. از این‌رو، قانونگذار در اینگونه موارد تصریح می‌کند: اگر شرکت دارای شعب متعدده در جاهای مختلف باشد، دعاوی ناشیه از تعهدات هر شعبه با اشخاص خارج باید در دادگاه محلی که شعبه طرف معامله در آن واقع است، اقامه شود، مگر آنکه شعبه نامبرده برچیده شده باشد که در این صورت دعاوی نامبرده نیز در مرکز اصلی شرکت اقامه خواهد شد» |
2 |
کلیه اوراق قضایی و اعلامیه‌ها اعم ازاخطاریه ، احضاریه، احکام و قرارهای صادره از محاکم، هر نوع اجرائیه و نیزاظهارنامه در اقامتگاه شخص به وی ابلاغ میشود. |
3 |
امور مربوط به غایب مفقود الاثر راجع به دادگاهی است که آخرین اقامتگاه غایب در آن محل بوده است. |
آثار اقامتگاه در حقوق بین‌الملل خصوصی
1 |
در حقوق بین‌الملل خصوصی اگر خوانده در ایران دارای اقامتگاه نباشد، خواهان می‌تواند دعوی خود را به ترتیب در دادگاه محل سکنای موقت وی، و در صورت نبودن آن در دادگاهی که وی در حوزه آن مال‌غیرمنقول دارد، و درصورت نداشتن آن در دادگاه اقامتگاه خود طرح کند. |
2 |
هر دادگاه برای یافتن قانون حاکم بر دعاوی بین‌المللی، قواعد حل تعارض قوانین کشور خود را ملاک قرار می‌دهد. بنابراین، پس از احراز دادگاه صالح، قانون صالح و حاکم نیز معین می‌گردد. از این‌رو، می‌توان گفت که اقامتگاه به طور غیرمستقیم در تعیین قانون حاکم مؤثر است. |
3 |
از آثار مهم اقامتگاه نقش آن در تابعیت است. درمورد اشخاص حقیقی، فرد برای تحصیل تابعیت یک کشور لازم است مدتی معین در آن کشوراقامت داشته باشد. درمورد اشخاص حقوقی در کشورهایی چون‌ایران اقامتگاه یکی از عوامل تعیین کننده تابعیت است، یعنی شخص حقوقی تابعیت کشوری را داراست که اقامتگاهش در آنجا واقع است. |
4 |
در برخی از کشورها از جمله سوئیس و انگلستان ، افراد در احوال شخصیه تابع قانون کشوری هستند که در آن اقامتگاه دارند، نه تابع قانون کشور متبوع خود. در این گونه کشورها، اقامتگاه اشخاص اهمیت بسزایی دارد و در دعاوی راجع به احوال شخصیه قانون اقامتگاه افراد بر آنان حاکم خواهد بود. در برخی دیگر از کشورها نیز که افراد در احوال شخصیه تابع کشور متبوع خود هستند، اقامتگاه بی‌تأثیر نیست بلکه به عنوان جانشین تابعیت در نظر گرفته شده است. بدین معنی که درمورد افراد بدون تابعیت» قانون اقامتگاه بر آنها حاکم خواهد بود. |
انواع اقامتگاه
درباره این سایت